Ter afronding van het Dossier re-integratie bij burn out staan de laatste artikelen in het teken van Q&A. Graag wil Leona Aarsen jullie vragen beantwoorden.
Alvast een sneak preview van de binnengekomen vragen:
• Is het mogelijk dat een burn out niet meer overgaat, met andere woorden: bestaat zoiets als chronische burn out?
• Is er sprake van blijvende schade bij burn out?
• Kan het zijn dat je je lichaam zo beschadigd hebt, dat het niet meer kán herstellen?
• Hoe weet je wanneer je beter bent? Of blijf je voor altijd anders na een burn out?
• Hoe groot is de kans op herhaling als je eerder een burn out hebt gehad?
• Wat is een ‘normale’ tijd voor re-integratie?
• Kun je ook te snel re-integreren?
• Kan het dat bij terugkeer je werk/functie niet meer bij je past? Wat dan?
• Wat als de relatie met je werkgever verziekt/verstoord is?
Super dat jullie zo vrijmoedig zijn geweest om jullie vragen te delen! Hopelijk brengen de antwoorden inzicht, perspectief en hoop.
Vandaag een antwoord op de eerste vraag: Is het mogelijk dat een burn out niet meer overgaat, met andere woorden: bestaat zoiets als chronische burn out?
Het liefst zou ik willen zeggen: je kunt altijd herstellen van burn out. Daar geloof ik in, daar zet ik me meer dan 100% voor in. Tegelijkertijd blijkt uit onderzoeken en cijfers van onder andere het UWV dat niet iedereen beter wordt na een burn out. Uit onderzoek van Arno van Dam naar klachten bij burn out blijkt dat na 2 jaar zo’n 15% van de onderzochte deelnemers evenveel klachten heeft als aan het begin van hun burn out. Het UWV meldde in 2015 dat er zo’n 2400 mensen zijn die een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgen vanwege burn out. De instroom is 400 per jaar. Je zou kunnen zeggen: zo’n 400 mensen met burn out per jaar worden niet beter.
Waar ligt dat aan? Daar zijn verschillende verklaringen voor.
1. Je hebt de lessen van burn out (nog) niet geleerd
Ik weet het, dit klinkt hard en je zou er enorm schuldig door kunnen voelen. Zo is het echter niet bedoeld. Er zijn redenen, oorzaken, aanleidingen, factoren waarom jij burn out bent geraakt. Deze moeten onder ogen gekomen en opgelost worden, wil je herstellen. Afleidingsmanoeuvres en quick fixes helpen niet. Je kunt ervoor kiezen om medicijnen te slikken, mindfulness of ademhalingsoefeningen te doen. Maar: zonder de werkelijke problemen op te lossen word je echter niet duurzaam beter. Hier struikelen veel mensen over. Ze willen namelijk zo snel mogelijk beter worden en kiezen voor ‘veelbelovende programma’s’ om hun klachten zo snel mogelijk te laten verdwijnen. Meestal lukt dat ook, min of meer. Maar als de onderliggende dingen niet blootgelegd worden, blijven ze etteren en zorgen ze voor terugval. Schaufeli & Enzmann zeggen: ‘Vaak blijft burn out voortbestaan door het gebruik van inefficiënte copingstrategieën’. Met andere woorden: de trucjes om je burn out te bezweren, werken niet echt of niet meer. Ineffectieve coping kan zijn ook dat je angstig en vermijdend wordt of dat je juist terugvalt in je oude patroon en heel hard je best doet om te voldoen aan de verwachtingen van anderen of die van jezelf.
2. De ene burn out is de andere niet
Wat ik hiermee bedoel: je hebt burn out in allerlei maten en gradaties, van mild en matig naar ernstig tot zeer ernstig. Hoe ernstiger je klachten, hoe langer je herstel duurt en hoe waarschijnlijker dat je restklachten houdt. Over het algemeen geldt ook: hoe langer de aanloop is geweest naar je uiteindelijke burn out, hoe langer het herstel zal duren. Juist dat vraagt om geduld en vertrouwen. Het kan een hele opgave zijn om hoop te houden en vol goede moed door te zetten, als je nauwelijks vooruitgang merkt of zelfs een terugval ervaart. Uit het eerdergenoemde onderzoek van Arno van Dam blijkt dat 85% van de mensen die onderzocht zijn, na 2 jaar niet meer voldoet aan de diagnose van burn out, maar nog steeds klachten ervaart. Vooral cognitieve klachten blijven lang aanhouden. Burn out veroorzaakt namelijk ook een ‘hardware’ probleem: ons brein en zenuwstelsel lijden er ernstig onder. Hoe plastisch is brein ook is, het duurt lang voordat de door cortisol beschadigde verbindingen weer hersteld en nieuwe aangelegd worden. Om maar een voorbeeld te noemen: de hippocampus (een deel van de hersenen dat lijkt op een zeepaardje, vandaar de naam) zorgt normaliter ervoor dat de cortisol waarden gereguleerd worden. Echter: langdurige hoge waarden van cortisol dempen de functies van de hippocampus, zodat deze de uitscheiding van cortisol niet meer kan remmen en reguleren. De cortisoluitscheiding raakt dus verstoord en kan (blijvende) schade aanbrengen aan de hippocampus. Cortisol hecht zich ook aan immuuncellen, waardoor deze hun werk niet meer goed kunnen doen, met als mogelijk gevolg meer ontstekingen en infecties. Door een chronisch te hoge cortisolgehalte blijft de bloeddruk te hoog. Dit kan ertoe leiden dat de hartwand dikker wordt, wat een onregelmatige hartslag, hartkloppingen en de vorming van stolsels bevordert.
3. Door chronische stress is het herstelvermogen van je lijf verstoord
De werking van je lichaam kun je vergelijken met die van een Formule 1 wagen: we hebben een gaspedaal en een rempedaal en een volle tank (energiereserve) om te kunnen knallen. Ons gaspedaal noemen we het sympathische zenuwstelsel en ons rempedaal het parasympatische zenuwstelsel. Om goed te kunnen functioneren op de lange termijn, moeten deze twee zenuwstelsels in evenwicht zijn en elkaar steeds afwisselen. Anders gezegd: we moeten op tijd remmen om te voorkomen dat wij uit de bocht vliegen. En net zo goed als een Formule 1 raceauto moet bijtanken en onderhoud nodig heeft, heeft ons lichaam ook elke dag voldoende rust en herstel(-tijd) nodig om daarna weer goed te kunnen presteren. Hoe harder we gaan, hoe meer we bij moeten tanken en hoe vaker we onderhoud nodig hebben. Doen we dat niet, dan komen we op enig moment tot stilstand, omdat onze brandstof op is of te veel schade hebben aan onze Formule 1 wagen. Hoe vaker we doorgaan zonder bij te tanken en onderhoud te plegen, hoe groter de roofbouw op ons lichaam wordt. Door de groeiende disbalans vanwege de roofbouw die iemand op zijn energiebudget pleegt, neemt het vermogen om te herstellen van lichamelijke en geestelijke vermoeidheid af en ontstaat er overbelasting. De regelsystemen die betrokken zijn bij stress en herstel, raken (ernstig) verstoord. Hoe ernstiger de verstoring, hoe lastiger (volledig) herstel is. Zonder nadrukkelijk aandacht voor de fysieke en energetische uitputting is duurzaam herstel niet mogelijk. De focus moet in de eerste fase van herstel en therapie liggen op het stoppen en omkeren van de psycho-fysiologische ontregelingen, door het opnieuw in evenwicht brengen van het sympathische en parasympatische zenuwstelsel.
4. Aangeleerde hulpeloosheid
Aangeleerde hulpeloosheid is een soort selffulfilling prophecy, waarbij je gelooft dat je geen invloed hebt op gebeurtenissen en daarom je opgeeft om het nog te proberen, al zou je wel degelijk verandering aan kunnen brengen in je situatie. Als je veel stress ervaart en het je niet zo goed lukt om er goed mee om te gaan, kun je je op den duur machteloos en wanhopig gaan voelen. Bang zelfs. Martin Seligman, een Amerikaanse psycholoog en onderzoeker heeft in de jaren zeventig van de vorige eeuw onderzoek gedaan naar aangeleerde hulpeloosheid. In een experiment met honden ontdekte hij dat veel van deze dieren, als ze blootgesteld waren aan elektrische schokken waar zij geen invloed op hadden, op den duur passief en apathisch werden. Ze kregen zelfs lichamelijke klachten. Verder in het onderzoek kregen de dieren de mogelijkheid om de elektrische schokken te controleren. Tot verrassing van Seligman bleven deze dieren echter hulpeloos en apathisch, ze ondernamen niets om hun pijnlijke situatie te veranderen. Later ging Seligman onderzoek doen naar het tegenovergestelde van aangeleerde hulpeloosheid, namelijk aangeleerd optimisme. Hem viel namelijk op dat niet alle honden apathisch of depressief werden, maar dat sommigen bleven zoeken naar een uitweg.
Aangeleerde hulpeloosheid geldt ook voor mensen
Uit andere onderzoeken bleek later dat deze uitkomsten ook voor mensen golden. Als mensen erin gaan geloven dat de tegenslag die hen overkomt, niet beïnvloedbaar is en dat daar niets aan te doen valt, dan leidt dat tot passiviteit, vermijdingsgedrag, angst, depressie en lichamelijke klachten. Gelukkig bleek ook uit het onderzoek dat als mensen de verwachting en overtuiging hadden dat zij invloed hadden op wat hen overkwam, dit leidde tot volhouden en veerkracht. Wat we geloven bepaalt dus voor een deel hoe we ons gaan voelen en gedragen. Pessimistische mensen hebben de neiging om negatieve gebeurtenissen op te blazen alsof ze altijd en voor alles gelden. Ze denken dan bijvoorbeeld: ‘Ik ben ook altijd gestrest’ of ‘Ik kan echt niets doen om te ontspannen’. Ze hebben ook de neiging om voor fouten en tegenslag zichzelf de schuld te geven: ‘Ik deug nergens voor’. Ik heb ooit een cliënt gehad die slechter aan toe was aan het eind van het traject dan aan het begin ervan. Hij bleef bij alles zeggen: maar het is zo moeilijk. Voor hem een reden om alle alternatieven, oplossingsmogelijkheden, inzichten naast zich neer te leggen. Hij bleef hardnekkig geloven dat het voor hem te moeilijk was. Met andere woorden: dat hij het niet kon en er geen invloed op had. Als iemand hiervoor kiest, dan kan geen enkele therapeut helpen met herstel. Hoe pijnlijk en spijtig ook.
5. Er is meer aan de hand
Soms lukt herstel niet omdat er meer aan de hand is dan een burn out. Om maar wat voorbeelden te noemen: er kan sprake zijn van trauma of van dieperliggende problemen, zoals een beschadigd zelfbeeld, een zwakke identiteit of ik-besef of een psychische kwetsbaarheid (wat we labelen als autisme, depressie). Last but not least: er kan ook sprake zijn van fysieke, medische problemen (al hoop ik dat deze aan het begin van je burn out al onderzocht en uitgesloten zijn).
Tot slot: wil je meer weten over waarom een burn out zo lang duurt? Dan is dit artikel van Sonja van Zweden zeer de moeite waard.
Leona Aarsen is bedrijfscounselor en psychosociaal therapeut, eigenaar van anderZverder. Ze richt zich op preventie, voorlichting en begeleiding bij stress- en burn outgerelateerde klachten.
LEES OOK: WE WILLEN ZO GRAAG EEN QUICK FIX VOOR BURN OUT, MAAR HET IS EEN LEUGEN…
Over problemen loslaten: wat je van bomen in de herfst kunt leren 
Heb jij een A, B of C persoonlijkheid? 