Ter afronding van het Dossier re-integratie bij burn out staan de laatste artikelen in het teken van Q&A. In de vorige Q&A heb ik antwoord gegeven op de vraag: Is het mogelijk dat een burn out niet meer overgaat, met andere woorden: bestaat zoiets als chronische burn out? Deze keer sta ik stil bij de vraag: Is er sprake van blijvende schade bij burn out?
Hier kan ik kort over zijn: ja. Burn out kan blijvende schade achterlaten. Het kan. Dus: het hóeft niet altijd zo te zijn.
Burn out is zichtbaar in de hersenen
In 2010 kwamen onderzoekers van het Donders Instituut met de ontdekking dat burn out zichtbaar was in de hersenen. Daarmee bedoelden ze: de reactie in de hersenen op een simpele opdracht (ogen openen en sluiten in een ontspannen toestand) was bij mensen met burn out anders dan bij gezonde mensen. Er was minder hersenactiviteit te zien. De onderzoekers waren er stellig van overtuigd dat burn out nu eindelijk erkend zou worden als een serieuze, ‘echte’ ziekte. We zijn inmiddels 9 jaar verder en is helaas weinig reden tot euforie. Er zijn nog steeds veel huis- en bedrijfsartsen die burn out afdoen als aanstellerij.
Onder langdurige stress krimpen de hippocampus en prefontale cortex
Dat burn out (lees: een toestand veroorzaakt door langdurige, chronische stress) het brein langdurig en ernstig nadelig kan beïnvloeden, is inmiddels bekend uit diverse neurologische onderzoeken. Onder langdurige stress krimpt de hippocampus en de prefrontale cortex. De hippocampus reguleert onder andere onze stemming en onze reactie op stress (weet je nog, in het vorige artikel heb ik verteld dat de hippocampus ook verantwoordelijk is voor het reguleren van de cortisolwaarden?). Het zorgt ook voor de integratie van herinneringen en de opslag van informatie: wie, wat, waar. Auch, het is dus niet zo handig als ons zeepaardje krimpt. Dat onze prefrontale cortex ook krimpt als gevolg van chronische stress, wordt zichtbaar in cognitieve problemen. En juist hiervan blijf je lang last houden, soms jarenlang na je burn out. In dit NRC-artikel lees je meer over wat stress met ons brein doet.
Cognitieve problemen bij burn out kunnen objectief worden onderbouwd
Bart Oosterholt is in december 2016 gepromoveerd op de relatie tussen burn out en cognitieve problemen. In zijn proefschrift Burned out cognition and cortisol onderbouwt hij met onderzoek dat de cognitieve problemen die mensen met burn out ervaren, niet alleen subjectief ervaren worden, maar objectief onderbouwd kunnen worden met neuropsychologische testen. Hij heeft een groep met klinische burn out (mensen met burn out die officieel gediagnostiseerd zijn en ernstige klachten hadden) vergeleken met een groep niet-klinisch gediagnostiseerde mensen (mensen die wel burn out klachten hadden, maar geen officiële diagnose en ook niet op zoek waren naar behandeling) én een groep gezonde mensen. Daaruit bleek dat de klinische burn out patiënten milde problemen hadden met hun cognitief functioneren, zowel na 10 weken als na 1,5 jaar. Wel was het zo dat na 1,5 jaar de ervaren inspanning en taaklast weer als normaal werd ervaren. Je zou het zo samen kunnen vatten: de cognitieve prestaties van deze groep waren in lichte mate slechter dan van de andere groepen, maar het kostte hen niet meer te veel moeite en inspanning.
De groep met de ernstigste burn out klachten heeft deze nog na 1,5 jaar
Wat wel interessant is, was de conclusie van Oosterholt dat de slechtere testresultaten alleen golden voor de groep met klinische burn out, niet voor de niet-klinische burn out, ook al had deze laatste groep wel de subjectieve beleving van cognitieve klachten. Dat zou beteken dat alleen de groep met de meest ernstige burn out klachten objectief meetbare cognitieve problemen heeft, zelfs na 1,5 jaar.
Wellicht vraag je je af wat er met cognitieve problemen wordt bedoeld. In het onderzoek is gekeken naar twee categorieën cognitieve functies:
1. Executieve functies
- Plannen en organiseren
- Timemanagement
- Impulsbeheersing
- Concentratie
- Prioriteiten stellen
- Werkgeheugen
- Aandacht volhouden
2. Lage orde cognitieve processen
- Begrijpen
- Onthouden
- Reactietijd
Het is duidelijk dat de schade die door chronische stress aan onze hersenen toegebracht wordt, niet snel en ook niet makkelijk ongedaan wordt. En misschien gaat het nooit helemaal over. De wetenschappelijke relevantie van persoonlijke ervaringen is uiteraard beperkt, maar ik kan uit mijn eigen voorbeeld zeggen: mijn hoofd is nooit meer de oude geworden na mijn burn out. Dat betekent echter niet dat ik mezelf nog steeds als iemand met een burn out beschouw. Ik heb nu te maken met een andere ‘ik’, met andere kwaliteiten en beperkingen. Een van mijn beperkingen is dat ik zaken slecht onthoud. Vroeger had ik een hekel aan alles van synoniem was voor plannen, organiseren, overzichten en structuur. Nu omring ik met heel veel schriftjes voor alles en nog wat, to do lijsten: op papier en digitaal. En zelfs een dubbele agenda biedt mij geen garantie dat ik iets niet vergeet. Soms baal ik ervan. Maar meestal is het leuk om met mijzelf te leven.
Als je klachten hebt overgehouden aan je burn out: wanhoop niet
Dus: zelfs als je klachten hebt overgehouden aan je burn out, wanhoop niet. Ten eerste: zelfs na jaren is verbetering mogelijk. Ten tweede: je kunt actie ondernemen om je lijf en je brein te helpen herstellen. In het volgende artikel geef ik je een aantal tips om je lijf en brein te helpen herstellen van burn out.
Leona Aarsen is bedrijfscounselor en psychosociaal therapeut, eigenaar van anderZverder. Ze richt zich op preventie, voorlichting en begeleiding bij stress- en burn outgerelateerde klachten.
LEES OOK: MAG JE ZELF JE BURN OUT BEHANDELING KIEZEN?
Zo ga je om met slechte dagen en burn out terugval 
Dit leerde ik over mijn leven toen ik ging ontspullen 