Ze werd vooral bekend als ‘wiskundemeisje’, een term die al lang en breed achter haar ligt, tegenwoordig is ze hoogleraar wetenschapscommunicatie. Ionica Smeets komt over als enorm nuchter, niet gevoelig voor stress. Klopt dat beeld en zo ja: hoe dóet ze dat?
Hoe was jij als kind?
‘Ik wilde vroeger schrijver worden en in zekere zin is dat natuurlijk ook gebeurd. Het was wel al vrij snel duidelijk dat ik later ging – wilde – studeren, ik was erg goed op school en vond het ook echt leuk. Ik haalde veel tienen, vond ook alle vakken even interessant. Nuja, behalve gym en tekenen dan. Mijn basisschool was heel erg streng, daardoor heb ik echt leren werken Je hoort vaak over kinderen die slim zijn dat ze niet ‘leren om te leren’ en daardoor op school niet meekomen. Mijn school en ouders hebben mij echt aangemoedigd daarin, de vaardigheid om te leren. Daar ben ik ze wel dankbaar voor.’
Hoe was het om zo slim te zijn? Werd je gepest?
‘Op de lagere school wel, maar op de middelbare school eigenlijk niet meer. Ik heb een tijdje geprobeerd zoals anderen te zijn, maar het grappige was, pas toen ik besloot ‘ik ben nu eenmaal zoals ik ben’ werd ik makkelijker geaccepteerd dan daarvoor. Ik was wel een apart type, een beetje een nerd. Om even een beeld te scheppen: ik ging als dertienjarige in een Snoopytrui naar de disco en was toen ook superblij met mijn roodgeruite hotpants met bijbehorend giletje. Ik hield ook erg van een fluwelen pak dat ik had. Ook al was dat niet mega in op dat moment. Ik hoorde niet bij een specifiek groepje, al trok ik wel op met de mensen die aan toneel deden.’
‘Ik moest wennen aan de bekendheid, op een gegeven moment werd ik wel érg vaak aangesproken’
Op een gegeven moment in je volwassen leven ging je als ‘wiskundemeisje’ schrijven voor de Volkskrant en werd je steeds bekender.
‘Dat is inderdaad een tijd geleden, maar het is wel hoe de meeste mensen mijn gezicht leerden kennen. Tegenwoordig ben ik hoogleraar wetenschapscommunicatie, maar soms word ik nog steeds aangesproken op die weblog van toen.’
Hoe was het om een ‘steeds bekender gezicht’ te krijgen door je optredens in de media?
‘Ik moest daar aan wennen. Ik kan me bijvoorbeeld herinneren dat ik op een gegeven moment zó vaak werd aangesproken, dat ik het niet leuk meer vond. Dat was toen ik in korte tijd én in Zomergasten én in De Slimste Mens was verschenen. Toen ik een vriendin van het station moest ophalen, werd ik die dag voor de zoveelste keer aangesproken. Ik raakte toen zelfs een beetje in paniek, voelde me bekeken. Ik ben toen drie dagen niet naar buiten geweest, van de weeromstuit. Maar een bekender gezicht hebben is ook iets waar je uiteindelijk aan went. Ik kan er tegenwoordig met wat meer humor mee omgaan. Als mensen me nu vragen of ze me ergens van kennen, antwoord ik: ‘Ik kom uit Leiden, dus misschien daarvan?’ Dan zie je ze soms echt nadenken: ja, misschien uit Leiden…’
‘Het was alsof er ‘s ochtends een zwart gordijn over de dag hing, helemaal niet míj’
Wat zou jij als je meest stressvolle periode omschrijven?
‘Dit wil ik met name noemen omdat ik hoop dat andere vrouwen aan de bel trekken als ze dingen herkennen: mijn postnatale depressie. Ik ontwikkelde tijdens mijn zwangerschap van Tex (nu zeven jaar, red.) het HELPP-syndroom (ernstige zwangerschapsvergiftiging, red.). En er was placenta blijven zitten – dat zes weken na de bevalling pas werd gecuretteerd. Kortom, het was allemaal heftig. Toch ging ik vrij snel na de bevalling alweer gewoon aan het werk.’
Kon je dat zomaar? Het klinkt erg heftig…
‘Ja, dat lukte me wel. Maar uiteindelijk was het alsof er ’s ochtends een zwart gordijn over de dag ging, helemaal níet mij. Er hing over elke dag een sluier, wel een jaar lang. En toch kon ik nog wel functioneren. Alleen: ik had het gevoel dat ik niet echt voor het moederschap geschikt was. Tex was een relaxte baby, maar ik voelde me gewoon afgesneden van mijn gevoel. Die hele roze wolk begreep ik niet. Maar wist ik veel, dit was de eerste keer dat ik moeder was. Pas toen een consultatiebureau-arts zei: ‘Volgens mij gaat het prima met Tex, maar hoe gaat het eigenlijk met jóu?’ klapte ik in elkaar. Al die tijd had ik gedacht dat het er gewoon bij hoorde dat ik me zo voelde. Ik had me eigenlijk niet afgevraagd of het wel oké was, ik ging er vanuit dat het weer over zou gaan.’
‘Die periode, van de postnatale depressie, was achteraf ook intrigerend; het kan iederéén overkomen’
Huilde je veel in die tijd?
‘Ik huil sowieso niet veel, zelfs in die tijd viel het mee. Dat heb ik eens opgezocht, wat het gemiddelde is. Maar bij mij zat het hem ook meer in dat donkere, bedompte. Dat je juist weinig voelt.’
Hoe was die periode?
‘Het was heftig en zwaar, maar ik heb veel gehad aan de begeleiding die ik kreeg, in mijn geval cognitieve gedragstherapie. Ik leerde daar bijvoorbeeld dat sommige doemscenario’s die ik had – bijvoorbeeld over niet goed voorbereid zijn als ik het huis verliet met Tex toen hij baby was – in mijn hoofd erger waren dan de realiteit. Ik dacht dan: stel je voor dat Tex met een poepluier zit en ik heb niks bij me en ik kan nergens terecht? Wat dat betreft was de houding van mijn man Han ook wel verfrissend; die ging gewoon met Tex de stad in en als de winkels dan dicht waren ging hij op zoek naar een moeder of vader met baby en vroeg dan of hij een luier mocht. Hoewel die postnatale depressie natuurlijk pittig was, was ik vooral blij toen ik wist wat het was. En dat er iets aan te doen was. Ik zou vrouwen dan ook aanraden meteen aan de bel te trekken als ze vermoeden dat ze een postnatale depressie hebben. Ik moet zeggen: die periode vond ik achteraf wel intrigerend.’
Dat klinkt beschouwend, wat was intrigerend?
‘Nou, dat je ziet hóe veel invloed hormonen bijvoorbeeld op je kunnen hebben. En dat zoiets dus iedereen kan overkomen. Dat weet je natuurlijk ook wel. Maar toch apart om dat dan in de praktijk te zien.’
‘Dat iets gebeurt om een reden, dat vind ik wel een kwalijke uitspraak’
Je hoort vaak van mensen die een moeilijke periode hebben doorgemaakt dat ‘het om een reden was’.
‘Daar geloof ik niet in. Ik vind het zelfs nogal een kwalijke uitspraak, hoe zit dat dan bij mensen met kanker bijvoorbeeld? Nee. Het universum houdt zich niet bezig met dingen voor jou regelen. Hetzelfde geldt voor maakbaarheid. Een zekere vorm van geluk, daar geloof ik wel in. Dan is het vervolgens aan jou om bijvoorbeeld een kans te pakken. Maar dat gezegd hebbende, vind ik het enorm aanmatigend om te doen alsof altijd alles maar maakbaar is of dat dingen ‘om een reden gebeuren’. Want dat is niet zo. Het is ook zo onaardig tegenover mensen die veel tegenslag hebben en daar níet sterker uitkomen. Alsof het hun eigen schuld is.’
Heb jij een voorbeeld van een moment wat getuigde van dat jij geluk had en een kans die zich voordeed pakte?
‘Nou, ik heb mijn promotieplek bijvoorbeeld te danken aan een vakantiefoto van uit Barcelona. Op de Sagrada Familia staat een magisch vierkant vol met getallen die steeds tot 33 optellen. Toevallig had ik dat jaar colleges gevolgd over de wiskunde achter magische vierkanten en ik maakte een foto van dit exemplaar. Vervolgens stuurde ik die naar de professor, zodat hij dit vierkant kon laten zien tijdens zijn college. Daarop vroeg hij of ik al een promotieplek had en of ik eens wilde komen praten. Zo ben ik in Leiden beland. Zonder die ene foto zou mijn hele carrière anders zijn geweest.’
‘Qua hoeveelheid activiteiten ben ik wel een beetje een thrillseeker’
Zou jij jezelf omschrijven als relaxed of als iemand die snel in de stress schiet?
‘Ik ben een erg relaxed type, maar wat hoeveelheid activiteiten betreft, ben ik wel een beetje een thrillseeker. Soms neem ik té veel op me in korte tijd en moet ik uiteindelijk dingen toch maar niet doen, omdat ik het qua tijd niet kan bolwerken. Wat dat betreft zijn 24 uur gewoon te weinig uren in een dag. Ik kan gelukkig wel makkelijk ontspannen, ik ben geen piekeraar. Ik ben vrij nuchter en kan dingen goed relativeren. Al kan ik qua genieten en in het moment zijn nog wel dingen leren van Han. Die kan opeens omhoog kijken en zeggen: ‘Kijk dan, wat een mooie lucht.’ Terwijl ik dan bijvoorbeeld binnen bezig ben om een planning voor de komende week te maken. Maar ik vind dat het hebben van kinderen ook enorm relativerend werkt. Mijn werk is een grote passie van me, maar als ik naar Tex of Rifka kijk, zie ik wat er echt toe doet, uiteindelijk.’
Wat is stressvol in jouw leven? Is je werk stressvol?
‘Werken in de wetenschap kan pittig zijn. Er zit veel politiek in en de balans tussen werk en privé is zo notoir verstoord dat dat als volstrekt normaal wordt gezien. Zelf vind ik het vooral stressvol als ik het gevoel heb dat dingen inefficiënt gaan. Wat dat ook voor dingen zijn. Dat is echt mijn allergie. Maar nee. Ik ervaar eigenlijk niet zo snel stress.’
Hoe ontspan je het liefst?
‘Ik houd ontzettend van lezen. Ik kan echt volledig opgaan in een roman. Ik ben niet erg visueel ingesteld, ik zal dus niet vaak films kijken ter ontspanning. Maar geef mij een goed boek en ik kruip er helemaal in. Vooral romans. We hebben dan ook een grote boekenkast in onze woonkamer. Heerlijk. Gewoon gaan zitten met een boek.’
(Foto Ionica: Samuel van Leeuwen)
LEES OOK: ROOS SCHLIKKER: ‘DAT BLIJE LABRADOR ZIJN, HEB IK ECHT MOETEN AFLEREN.’
Working it out. Roos Schlikker: ‘Dat blije labrador zijn, heb ik moeten afleren’ 
Working it out. Anne Barnhoorn: ‘Paaldansen is echt mijn redding geweest’ 