Vakantie! Hij is (bijna) voorbij, je bent helemaal uitgerust! Nou, nee. Niet als je daarvoor al op je wenkbrauwen liep. Burn out komt juist na de vakantie juist best vaak voor. Maar hoe kán dat? Counselor en psychosociaal therapeut Leona Aarsen legt het uit.
Uit gegevens van OVAL (de brancheorganisatie van arbodiensten, adviesbureaus op het terrein van outplacement en loopbaanbegeleiding en loopbaancoaching, re-integratiebedrijven en jobcoaches) blijkt dat burn out en andere klachten ná de vakantie vaker voorkomen. Je zou – als je niet beter weet- denken dat iemand tijdens de vakantie juist alle tijd en ruimte heeft gehad om uit te rusten, weer energie op te bouwen en fris aan het werk te gaan. En dat is meestal ook het geval. Mensen die niet extreem uitgeput en gestrest zijn, komen als herboren terug van vakantie. Maar dat geldt niet voor diegenen die vóór de vakantie behoorlijk op hun tenen liepen.
Waarom niet? Daar zijn twee goede redenen voor:
1. de effecten van stress op het lichaam
2. de ontmaskering van de valse hoop
Ik zal ze hieronder toelichten.
1. De effecten van stress op het lichaam
In een stressvolle situatie (dit ís stress, trouwens) zet ons brein een tweetal systemen in werking. Hersenen interpreteren stress als gevaar. Dat verklaart ook de reacties die op (langdurige en extreme) stress ontstaan. Het eerste is een vecht- of vluchtreactie, in gang gezet door het limbisch systeem (het reptielenbrein). Ons lichaam komt in een opperste staat van paraatheid, klaar om welke uitdaging dan ook aan te gaan. Je spieren spannen aan, je bloeddruk en hartslag stijgen. Je kunt zelfs hyperventileren. Je pupillen gaan zich verwijden, je spijsvertering gaat op een laag pitje zodat alle bloed en energie naar de organen kunnen. Je gaat transpireren, om je ‘oververhitte’ lichaam af te koelen. Ook komen er stoffen vrij waardoor je vrijwel geen pijn en vermoeidheid voelt, zodat je hoe dan ook aan het ‘gevaar’ kunt ontkomen. De bijniermerg en de hersenen produceren adrenaline en noradrenaline.
Te hoge adrenaline- en cortisolniveaus zijn schadelijk, zelfs ziekmakend
Een tweede systeem dat in werking treedt, in de productie van het (stress-)hormoon cortisol door de bijnieren, in ‘opdracht’ van de hypofyse. Cortisol zorgt ervoor dat de bloedsuikerspiegel stijgt en de stofwisseling versnelt. Cortisol heeft ook de functie om de schadelijke effecten van de adrenaline te beperken. Als stress te lang aanhoudt, worden zowel een te hoge adrenaline- als cortisolniveau schadelijk en zelfs ziekmakend.
Een langdurig hoog cortisolniveau maakt de hippocampus minder gevoelig, waardoor de cortisolproductie nog meer toeneemt. Te hoge cortisolspiegels leiden onder andere tot geheugen- en concentratieproblemen, neerslachtigheid, slaapklachten, verminderde weerstand en chronische vermoeidheid.
Je lichaam maakt zich zelfs in rust klaar om te vluchten of te vechten
Het teveel aan adrenaline blijft nog dagenlang in het bloed. Hoe hoger de stress, hoe meer de adrenaline zich opstapelt, zonder dat het afgebroken kan worden. En omdat adrenaline aanzet tot actie, voel je de vermoeidheid niet. Als je op vakantie gaat, heb je een behoorlijke overdosis adrenaline in je bloed. Ook al doe je niet zo veel meer, beschouwt je lichaam het steeds verder toegenomen adrenalineniveau als normaal, waardoor het zelfs in ruststand zich klaarmaakt om te vluchten of te vechten. Je klachten verdwijnen dus niet door een paar weken vakantie en je blijft je moe voelen. Sterker nog: de moeheid manifesteert zich nu pas in zijn volle omvang, omdat je de afleiding van ‘druk, druk, druk, presteren, presteren, presteren’ niet meer hebt.
2. De ontmaskering van de valse hoop
Mensen die in een burn out raken, plegen jarenlang roofbouw op hun lichaam. Deels gebeurt dit onbewust (je staat er niet bij stil) en deels bewust (het doel heiligt de middelen, dus ga je maar door, ook al merk je dat je moe bent en allerlei klachten hebt). Voordat mensen een burn out krijgen, proberen ze hun roofbouw te ‘neutraliseren’ met de weekenden, af en toe een snipperdag of een ziekmelding en – daar wordt alle hoop op gevestigd – de zomervakantie. ‘Als ik maar een paar weken uit kan rusten, dan komt daarna alles weer goed’. Dit is een valse hoop, totaal in strijd met de realiteit. Je kunt overgewicht niet oplossen met een paar dagen op dieet gaan. Net zo min kunt een langdurig opgebouwde uitputting gladstrijken met een paar weken vakantie. De onderkenning van deze waarheid – in combinatie met je lichaam die als het ware dienst weigert – leidt tot instorten. Het gaat niet meer. Wat nu? Ik heb 6 tips voor je.
6 X TIPS BIJ EEN BURN OUT
1. Accepteer dat het is wat het is
Dit is makkelijker gezegd dan gedaan, ik weet het. Maar: je bent op, je hebt (mogelijk) een burn out en je hebt hulp nodig.
2. Schakel huis- en bedrijfsarts in
Waarschijnlijk ben je al naar de huisarts geweest en heb je de bedrijfsarts ingeschakeld. Zo niet: doen!
3. Schakel deskundige hulp in
Schakel deskundige hulp in (anderZverder kan jou zowel professioneel begeleiden bij je herstel als bij je re-integratie), zodat je onder begeleiding van een burn out coach kunt werken aan je herstel. Hoe sneller je ermee begint, hoe groter je kans op een goed en duurzaam herstel.
4. Beweeg
Beweging (lees ook over bewegen bij burn out) is ontstekingsremmend en het helpt om je immuunsysteem weer te versterken. Uit onderzoek blijkt dat bij 50 tot 60% van psychische problemen zoals burn out of depressie ook sprake is van ontstekingen. Ontstekingen verlagen de serotonine-aanmaak, wat in verband gebracht wordt met stress.
5. Eet gezond
Een te veel aan lichaamsvet (met name op de buik) wordt gezien als de oorzaak van chronische ontstekingen. Vanwege de relatie tussen het stress-systeem, de stofwisseling en het immuunsysteem lopen mensen met overgewicht een hoger risico op burn out.
6. Slaap voldoende
Het liefst acht uur per nacht (meer over slapen bij burn out, tips, tricks & valkuilen lees je hier). Uit onderzoek van de Groningse neurobioloog Peter Meerlo en zijn collega Arianna Novati blijkt dat de hippocampus, het hersengebied dat betrokken is bij leren, geheugen, stress en emoties, bij een chronisch slaaptekort ontregeld raakt en zelfs met 10% krimpt. (Foto: Unsplash/Brooke Cagle)
Leona Aarsen is counselor, psychosociaal therapeut en eigenaar van anderZverder. Ze richt zich op preventie, voorlichting en begeleiding bij stress- en burn outgerelateerde klachten. Dit artikel verscheen ook op anderZverder in een langere versie, die nog veel dieper ingaat op de materie. Beslist het lezen waard, je vindt hem hier!
LEES OOK: WAAROM JE VAKANTIE GEEN OPLOSSING BLEEK VOOR DE STRESS.
Over problemen loslaten: wat je van bomen in de herfst kunt leren 
Heb jij een A, B of C persoonlijkheid? 