Maaike Hartjes: 'De hopeloosheid van de burn out, dat was het ergst'

Lees meer van Maaike Helmer

Maaike Hartjes is striptekenaar. Een aantal jaren geleden kreeg ze een burn out. Ze schreef daarover het indrukwekkende ‘Burn out dagboek‘…

Maaike, ik heb eigenlijk nog nooit gehuild bij een stripboek. Bij dat van jou wel. Zó veel herkenning uit de tijd van mijn burn out… Ik vind het echt een mustread, voor zowel mensen met een burn out als de omgeving. Jouw eigen burn out overviel je tijdens een grote opdracht, maar zat hij er, achteraf gezien, al lang aan te komen?
‘Ik had misschien wel een half jaar last van zaken als vermoeidheid, snel geïrriteerd zijn, hartkloppingen, enzovoort. Als ik deze opdracht niet had gehad, was ik ongetwijfeld niet veel later alsnog onderuit gegaan. Toch kwam het alsnog vrij onverwachts; ik was na die grote opdracht op vakantie gegaan en had daarna nog een paar keer gewerkt, en dat ging juist prima. Vanwege die vage klachten ben ik nog wel naar de huisarts geweest, maar zij zag ook geen direct probleem. En toen stortte ik opeens alsnog van de ene op de andere dag totaal in.’

In je boek laat je zien dat bepaalde karakterelementen (die ik herken, waardoor het soms pijnlijk was om te lezen) mede bij droegen aan het ontstaan van je burn out; ambitie, verantwoordelijkheidsgevoel, perfectionisme, nieuwsgierigheid, gevoeligheid… Welke was de grootste uitdaging?
‘De dingen die je opnoemt houden ook verband met elkaar. Maar mijn grootste probleem was mijn perfectionisme, en daarachter zit angst; de angst dat alles dat niet perfect is, slecht zou zijn. Ik heb die angst altijd bezworen door te ‘overcompenseren’, niet leren voor een zesje maar voor een tien, want dan hoefde ik minder bang te zijn voor een onvoldoende. Tijdens de burn out kon ik niets meer ‘perfect’ doen, en dat heeft me geleerd dat veel van mijn angsten ongegrond waren; opdrachtgevers waren nog steeds tevreden met mijn werk en mijn vrienden vonden me nog steeds aardig. In de jaren na mijn burn out heb ik ook vooral geprobeerd hieraan te wennen en minder van mezelf te eisen.’

Denk je ook dat er ergens een innerlijke overtuiging zat die je de burn out in trok?
‘Ja, ik denk dat het iets is dat ik in mijn kindertijd heb opgepikt. Ik was stil en verlegen en wist me geen raad in sociale situaties. Daarom werd ik vaak niet geaccepteerd; andere kinderen vonden me stom of raar, sommigen pestten me. Dat heeft me waarschijnlijk het idee gegeven dat de ‘standaard’ Maaike niet goed genoeg was. Dus ben ik me ontzettend gaan uitsloven om toch op dat ‘goede’ niveau te komen. Daarnaast kon ik goed leren, en ik denk dat hoge cijfers halen me weer een gevoel van controle gaven; als ik maar een voldoende haalde, was het goed. Alles bij elkaar zorgde dat ervoor dat ik me overal 200% voor ging inzetten. Het komt trouwens niet uit mijn opvoeding, mijn ouders hebben me nooit het gevoel gegeven dat ik niet goed genoeg zou zijn. Van mijn moeder heb ik wel geleerd om door te zetten en streng voor mezelf te zijn. Dat heeft bijgedragen aan mijn burn out, maar ik zie het ook als een goede eigenschap; ik doe altijd mijn best en ben niet het type voor een slachtofferrol.’

Je laat zien dat je de negatieve verschijnselen bijna wilt overdrijven omdat je bang bent dat mensen anders denken dat het wel ‘relaxed’ is, zo’n burn out…
‘Ja, ik was erg bang voor negatieve reacties, maar die bleken vooral in mijn eigen hoofd te zitten. Ik wilde sterk zijn en doorzetten, en vond het vreselijk dat ik nu ‘zwak’ was, en voelde me een aansteller. Maar ik heb veel geluk gehad met de mensen om me heen. Omdat iedereen zo vol begrip en steun reageerde, kon ik het langzaam zelf ook serieuzer nemen.’

Voor veel dingen voelde je je vóór je burn out (over)verantwoordelijk. Ook dat herken ik zelf van voor mijn burn out. Is dat nu minder?
‘Ja, heel erg. Het was wel een lang proces, ik ben ook na mijn herstel bewust bezig geweest die verantwoordelijkheid los te laten. Als ik merk dat ik ga stressen, sta ik er even bij stil dat er weinig echt mis kan gaan en dat er anders wel een oplossing voor is. En dat het helemaal niet erg is als er alsnog iets misgaat. Het idee dat dan de wereld vergaat, heb ik langzaam leren loslaten. Het mooie is, dat ik daarom ook meer op anderen durf te vertrouwen, samenwerking veel makkelijker gaat, en dat dat weer nieuwe onverwachte resultaten oplevert. Ik durf me meer te laten leiden door de omstandigheden.’

Tijdens je burn out kwam je in je herstel op een gegeven moment op een plateau terecht. Weleens gedacht: komt dit nog wel goed?
‘Heel vaak. Dat is misschien wel het zwaarste geweest; de hopeloosheid. De angst dat het nooit meer overgaat, dat ik nooit meer zou kunnen werken. Gelukkig kon mijn vriend me in die periodes altijd goed steunen. Zijn ‘natuurlijk komt het goed’ betekende zo veel voor me. Ik zeg dat nu ook vaak tegen mensen in een burn out, die hoop moet je blijven houden.’

‘Niks doen’ was een advies dat je veel kreeg, welk advies zou jij mensen nu zelf geven?
‘Het belangrijkste is om het als een leerperiode te zien. Niet als iets dat je toevallig overkomen is omdat je ‘eventjes’ te hard hebt gewerkt. Het is voor de meeste mensen een veel dieper probleem, en je zal echt iets in jezelf, in je denken en manier van werken, moeten veranderen wil je niet weer in een tweede burn out belanden.
Ik heb het idee dat veel mensen te snel een re-integratie proces in geduwd worden en zodra ze lichamelijk genoeg hersteld zijn, weer als vanouds aan het werk gaan. Maar omdat er dan eigenlijk niks veranderd is, is het een kwestie van tijd voor ze zichzelf opnieuw een burn out injagen.’

Amen! Quick fixes voor burn out zijn inderdaad niet, hoewel die vaak worden beloofd… Wat me opviel, je zegt dat je, onder andere, een burn out kreeg omdat je zoveel van je werk houdt…
‘Dat houdt meer verband met mijn ambitie. Die is nog steeds even sterk, ik wil mijn talenten gebruiken, en me inzetten voor dingen die ik belangrijk vind. Maar het ‘moeten’ is nu ‘willen’ geworden. Ik heb nog steeds duizend en een doelen die ik wil bereiken, maar kan nu genieten van de reis erheen.’

Wat is er verder veranderd na je burn out?
‘Vooral de angsten zijn weg. Ik maak me niet snel meer druk, durf fouten te maken, durf verantwoordelijkheid los te laten, en denk sneller ‘het is wel goed zo’. Een voorbeeld; Als ik vroeger naar een opdrachtgever ging met de trein, was ik de hele reis aan het stressen of ik niet te laat zou komen. Want dat zou zo onprofessioneel zijn, dan was ikzelf onprofessioneel! Nu maak ik dezelfde reis maar heb ik geen stress meer. Ik vertrouw erop dat ik niet te laat kom, maar ik weet ook dat de wereld niet vergaat als dat wel een keertje gebeurt. Vroeger kon ik ook pas ontspannen op het moment dat ik helemaal geen werk had, omdat ik me anders nog zorgen maakte over alles wat er mis kon gaan. Nu heb ik het razend druk, ik ben met vijf projecten tegelijk bezig, werk, exposities, lezingen… Maar intussen ben ik eigenlijk hartstikke kalm en ontspannen. Het voelt nog wat onwerkelijk maar ik geniet er ook ontzettend van. Daarom ben ik zo blij en dankbaar voor mijn burn out. Elke dag merk ik hoe ik veranderd ben en hoe fijner het leven geworden is.’ (Foto Maaike Hartjes: Merlijn Doomernik)

Maaike Hartjes’ (strip)dagboek over haar burn out perdiode, ‘Burn out dagboek’, is te koop via Bol.com.

LEES OOK: HOE WEET JE EIGENLIJK OF JE EEN BURN OUT HEBT?